สถานการณ์การแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ส่งผลกระทบต่อการเรียนการสอนในชั้นเรียนปกติ แต่ด้วยความทุ่มเทของเหล่าอาจารย์ที่ได้สร้างสรรค์วิธีการเรียนรู้ใหม่ๆ ผ่านการออกแบบห้องเรียนออนไลน์ ทำให้การเรียนรู้ของชาว มจธ. ยังคงดำเนินไปได้อย่างต่อเนื่อง ถึงแม้จะต้องกักตัวอยู่ในบ้านยาวนานสักแค่ไหนก็ไม่เป็นอุปสรรคสำหรับการเรียนการสอน

ETS ชวนอาจารย์หลายท่านมาร่วมกันแบ่งปันเทคนิค วิธีการในการสร้างห้องเรียนออนไลน์ให้มีประสิทธิภาพไม่ต่างจากห้องเรียนปกติ ไม่ว่าจะเป็นเครื่องมือที่จำเป็นใน การสร้างกิจกรรมการเรียนรู้ กระตุ้นบรรยากาศการมีส่วนร่วม การประเมินผล ฯลฯ และเคล็ดลับอื่น ๆ อีกมากมาย ที่จะจุดประกายไอเดียใหม่ ๆ ให้ห้องเรียนออนไลน์ของคุณน่าสนใจมากขึ้น มาลองติดตามกันเลย

• ระบบที่ใช้สอนออนไลน์ผมเลือก Microsoft Teams เพราะมี Account Microsoft 365 ของมหาวิทยาลัยอยู่แล้ว ที่ผ่านมาค่อนข้างใช้งานได้ดีและเสถียรจึงใช้งานต่อเนื่องมาโดยตลอด สำหรับอุปกรณ์ที่ใช้ก็มีคอมพิวเตอร์และ iPad โดยผมจะแชร์หน้าจอคอมพิวเตอร์โน๊ตบุ๊คให้นักศึกษาเห็นผมบน Microsoft Teams และแชร์ผ่าน iPad อีกจอ เพื่อเขียนอธิบายเนื้อหาให้ นักศึกษาได้เห็นพร้อม ๆ กัน ในการส่งงานหรือส่งการบ้านผมให้นักศึกษาส่งผ่านระบบ LEB2 มาตั้งแต่ก่อนช่วงสถานการณ์ COVID-19 แล้ว เพราะฉะนั้นในส่วนนี้อาจไม่ได้กระทบกับผมเท่าไหร่
  
  

• ข้อดีของการสอนออนไลน์ คือ นักศึกษากล้าที่จะมีส่วนร่วมในการเรียนการสอนมากขึ้น เวลาเขาไม่เข้าใจตรงไหนก็จะพิมพ์เข้ามาใน Chat หรือ เปิดไมค์ถาม ซึ่งจำนวนนักศึกษาที่ถามใน Class ออนไลน์บางครั้งมากกว่าในห้องเรียนจริง ๆ เสียอีก ส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะไม่มีคนเห็นตอนที่ถาม หรือใช้การพิมพ์ได้ง่าย จึงไม่รู้สึกอายเพื่อนเวลาที่จะบอกอาจารย์ว่าไม่เข้าใจตรงไหน
  
  

• อุปสรรคก็มีอยู่บ้างตรงที่สัญญาณอินเทอร์เน็ตของทั้งอาจารย์และนักศึกษา จะมีบ้างที่ภาพ Delay ภาพกระตุก หรือเสียงอาจจะหายไปบ้าง นักศึกษาก็จะทักมาบอกอาจารย์ให้ช่วยอธิบายใหม่ ทำให้เราทราบได้ว่านักศึกษาสนใจและเข้าใจหรือไม่
  
  

• สิ่งที่ผมเป็นห่วงและอยากให้มี คือ ระบบการสอบออนไลน์ที่ใช้ได้เหมือนกันทั้งมหาวิทยาลัย เพราะถ้าแต่ละวิชา แต่ละคณะใช้ระบบการสอบต่างกัน นักศึกษาที่เรียนหลายวิชาก็จะต้องเรียนรู้การใช้งานแต่ละระบบที่แตกต่างกันออกไป กลายเป็นภาระของนักศึกษาที่ต้องกังวลทั้งเรื่องระบบการสอบและเนื้อหาวิชาที่สอบครับ

• ในช่วงที่มีสถานการณ์ COVID-19 ผมเลือกใช้สอนออนไลน์โดยผ่าน App Zoom Meeting เป็นหลัก เพราะจัดการได้ง่าย ไฟล์มีขนาดเล็ก ผมจะนำไฟล์ที่ได้จากการสอนแบบ Live สดไป Upload ไว้ บน Channel YouTube ของผมเองซึ่งก่อนหน้าจะมีโควิดผมก็ใช้ช่องทางนี้ในการใส่วิดีโอสื่อการสอนให้นักศึกษาได้เข้ามาดูเพื่อเตรียมตัวหรือทบทวนเนื้อหาของบทเรียนอยู่แล้ว

• ผมเลือกใช้ Zoom Version ฟรี เพื่อบังคับตัวเองให้สอนไม่เกิน 40 นาที ต่อคลิป จากนั้นจะให้นักศึกษาไปพักหรือทำกิจกรรมการเรียนรู้ แล้วกลับมาเรียนต่อ อีกไม่เกิน 40 นาที ทำอย่างนี้จนหมดคาบ ซึ่งในหนึ่งคาบจะได้วิดีโอการสอนประมาณ 3-4 คลิป
  
  

• อุปกรณ์ที่ใช้สอน ผมใช้ Microsoft Surface ควบคู่ไปกับคอมพิวเตอร์และโทรศัพท์ มือถือบ้างในบางครั้ง
  
  

• เรื่องการส่งงานหรือการบ้าน ผมใช้ระบบ LEB2 ในการส่ง Assignment และ Learning Activity ต่าง ๆ เพราะระบบนี้ค่อนข้างเจ๋งตรงที่สามารถจับเวลาคนที่ส่งงานช้ากว่ากำหนดได้ และระบบยังบอกด้วยได้ด้วยว่าตอนนี้มีคนส่งการบ้านแล้วกี่คน ยังขาดอยู่อีกกี่คน ใครบ้างที่ยังไม่ส่ง อันนี้ผมว่าดี
  
  

• เรื่องการมีส่วนร่วมในการเรียนผมใช้ Google Form เพื่อให้ส่งความคิดเห็นหลังจบการเรียน และยังใช้ให้คะแนน Bonus Point สำหรับคนที่เข้ามาตอบคำถามระหว่างเรียนอีกด้วย

• ในช่วง COVID-19 ผมใช้โปรแกรมของ Google ในการเรียนการสอนทั้งหมด เช่น Google Classroom Google Hangouts YouTube ฯลฯ เพราะมันเบ็ดเสร็จทุกกิจกรรมการเรียนการสอนในที่เดียวและ มี User Interface ที่ใช้งานง่ายไม่ซับซ้อนส่วนใหญ่ผมจะใช้ Classwork ใน Google Classroom สำหรับตรวจการบ้านและให้คะแนนนักศึกษา โดยฟีเจอร์ Homework Video Quiz ฯลฯ ซึ่งลิงก์กับ Google Calendar ได้ด้วย ระบบจัดการคะแนนก็เป็นที่เข้าใจตรงกันทั้งนักศึกษาและอาจารย์
  
  

• ในหนึ่งสัปดาห์นักศึกษาจะต้องทำ 3 อย่างคือ ดูวิดีโอ ทำการบ้าน และทำแบบทดสอบ Quiz โดยผมจะบันทึกวิดีโอสื่อการสอนแปะไว้บน YouTube ในแต่ละอาทิตย์โดยนักศึกษาจะไปดูตอนไหนก็ได้ จากนั้นนัดสอนแบบ Live บน Google Hangouts ในเวลาเรียนปกติ โดยเปิดโอกาสให้นักศึกษาเปิดไมค์ยกมือถามอาจารย์ข้อสงสัยเนื้อหาในวิดีโอที่ดูมา จากนั้นก็จะนัดสอบ Quiz ช่วงเย็นวันนั้นเลย ในการ Quiz ผมจะล็อกเวลาในการส่ง Quiz เอาไว้ โดยเผื่อเวลาเอาไว้ 5 -10 นาที สำหรับการแปลงไฟล์เป็น PDF แล้ว Upload ขึ้น Google Classroom ส่วน Application อื่น ๆ ที่ใช้ก็มี Explain Everything ใน iPad สำหรับการบันทึกวิดีโอการสอนของผมอีกด้วย
  
  

• ปัญหาที่พบอยู่บ้างคือ เนื้อหาวิชาที่ผมสอนค่อนข้างซับซ้อน ในหนึ่งบทเรียนอาจจะต้องบันทึกวิดีโอพลิกแพลงหลายตลบ เช่น บันทึกวิดีโอซ้อนเข้าไปในอีกวิดีโอหนึ่ง ซึ่งอาจทำให้วิดีโอยาวกว่าการสอนปกติ และต้องเพิ่มตัวอย่างในการอธิบายมากขึ้น ลงรายละเอียดให้มากที่สุด ซึ่งก็พอช่วยได

• ตอนนี้ใช้ Microsoft Team ในการเรียนการสอน เพราะทางมหาวิทยาลัยมีลิขสิทธิ์ของ Microsoft ให้ ซึ่งที่ผ่านมาก็ใช้งานได้ดีอยู่จึงยังไม่เปลี่ยน นอกจากนั้นยังใช้งาน Google Hangouts ในการสอบสัมภาษณ์นักเรียน ม.6 ที่สมัครเข้าเรียนที่คณะเนื่องจากเป็น Freeware ที่นักเรียนไม่ต้องมีอีเมลของ มจธ. ก็เข้าใช้งานได้
  
  

• อุปกรณ์ที่ใช้ในการเรียนการสอน คือ Notebook iPad และปากกาเขียน iPad วิชาที่อาจารย์สอนเป็นวิชาเกี่ยวกับระบบ การเขียนโปรแกรม ในการแชร์หน้าจอโดยตรงผ่านระบบ Microsoft Team บางครั้งอาจจะมีปัญหาอยู่บ้าง อาจารย์เลยแก้ปัญหาด้วยการใช้ iPad เพิ่มด้วย สามารถลดปัญหานี้ไปได้ ซึ่งตอนนี้ก็ไม่พบปัญหาอื่น ๆ แล้ว
  
  

• การทำ Quiz อาจารย์จะใช้หลาย Platform ทั้ง Microsoft Team และ Google Form ซึ่งแต่ละ Platform ก็จะมีจุดเด่นจุดด้อยแตกต่างกันไป ต้องเลือกใช้ให้เหมาะสมกับแต่กิจกรรมการเรียนรู้ในรายวิชา
  
  

• ทุกวันนี้ยังนัดหมายนักเรียนเรียนออนไลน์ตามตารางสอนปกติอยู่ เพราะนักศึกษาต้องเรียนวิชาอื่นด้วย การย้ายเวลาเรียนอาจจะกระทบกับวิชาอื่น ๆ

• ผมเลือกใช้ App Zoom Meeting เป็นหลัก สำหรับ Class เรียนที่มีนักศึกษาเยอะ ๆ ส่วน Microsoft Team ก็ใช้บ้าง สำหรับ Class ที่มีนักศึกษาน้อย ๆ วิชาทฤษฎีจะใช้การสอนผ่าน Zoom โดยใช้ App GoodNotes ใน iPad ร่วมด้วยซึ่งจะมีข้อจำกัดอยู่บ้างในเรื่องของการเปิดวิดีโอ จะทำให้นักศึกษาไม่เห็นลูกศรเวลาที่เราชี้บน iPad ก็จะเปลี่ยนมาใช้บน Desktop แทน
  
  

• ส่วนวิชาปฏิบัติจะให้ช่างเทคนิคอธิบายการใช้เครื่องมือต่างๆ แล้วบันทึกคลิปให้ดู จากนั้น Upload ผ่าน YouTube เพื่อให้นักศึกษาเข้ามาดู ตั้งแต่ขั้นตอนแรกจนเสร็จ ผมเองก็จะอธิบายเพิ่มซึ่งอาจจะช่วยได้เรื่องความเข้าใจพื้นฐานแต่ทักษะอื่นๆ เช่น การทำงานเป็นทีมอันนี้เป็นสิ่งที่ยังไงการสอนออนไลน์ก็ทดแทนไม่ได้ กรณีที่มีงานกลุ่ม ใช้การ Breakout Room นักศึกษาออกมาเป็นกลุ่มๆ ใน Zoom แล้วเข้าไปให้คำปรึกษาทีละกลุ่มได้
  
  

• ผมเคยสอบออนไลน์ไปแล้วครั้งหนึ่ง โดยคุมสอบผ่าน Zoom โดยแจกข้อสอบเป็นข้อๆ (ไม่ได้ให้เป็นชุดเหมือนสอบปกติ) ผ่าน Zoom ผ่าน Facebook โดยนักศึกษาจะทำที่ไหนก็ได้ เช่น คอมพิวเตอร์ iPad หรือแม้แต่เขียนบนกระดาษ เมื่อนักศึกษาทำเสร็จสามารถ Capture หน้าจอ หรือแม้แต่ถ่ายรูป แล้วให้ส่งคำตอบเข้าไปที่ Assessment Activity ใน LEB2 ซึ่งมีกำหนดเวลาให้ในแต่ละ Assessment Activity ต่อข้อสอบ 1 ข้อ นักศึกษาจะได้ไม่งง การสอบบน LEB2 ข้อดีคือตรวจง่ายและให้คะแนนบนระบบนี้ได้เลย ผมเคยสอบสูงสุด 55 คน ใช้วิธีสลับหน้าจอไปมาเพื่อสอดส่องการทำข้อสอบของนักศึกษาในการคุมสอบในห้องปกติ แต่อาจจะต้องบอกนักศึกษาว่าตั้งกล้องอย่างไร เพราะบางครั้งเด็กๆ ก็มีพิรุธเหมือนกัน เช่น พิมพ์ Chat คุยกันเป็นคู่ๆ ก็ต้องตักเตือนกันไป ข้อสอบที่ผ่านมาเป็นแบบ Open Books โดยให้เลือกคำตอบและแสดงความคิดเห็น ซึ่งเราสามารถตรวจสอบได้ว่ามีการทุจริตได้เพราะการแสดงความคิดเห็นไม่ควรเหมือนกันหรือใช้วิธีแบ่งกลุ่มในการทำข้อสอบย่อยๆ โดยใช้รหัสนักศึกษาตัวท้ายก็จะช่วยป้องกันได้ส่วนหนึ่ง
  
  

• ปัญหาและอุปสรรคสำหรับการเรียนการสอนออนไลน์ที่พบคือ ก่อนหน้าสถานการณ์ COVID -19 จะให้นักศึกษาใช้ Licensed Software ของมหาวิทยาลัย เช่น Drawing ซึ่งนักศึกษาสามารถเข้าไปที่ห้องคอมพิวเตอร์ของมหาวิทยาลัยเพื่อใช้โปรแกรมดังกล่าวได้ แต่เมื่อเกิดเหตุการณ์นี้นักศึกษาจึงไม่มีสิทธิ์ได้ใช้ ดังนั้นมหาวิทยาลัยอาจจะต้องช่วยหาวิธีให้เข้าใช้โปรแกรมโดยดาวน์โหลดมาใช้ข้างนอกได้ หรืออาจจะให้ใช้งานผ่านการ VPN
  
  

• การเรียนออนไลน์ชดเชยการเรียนแบบภาคปฏิบัติไม่ได้ ดังนั้นในอนาคตหากเกิดเหตุการณ์แบบนี้อีกเราอาจจะลดเวลาในการเรียนแบบ Lecture แล้วเพิ่มเวลาในการลงเรียนแบบภาคปฏิบัติมากขึ้น ในที่นี้หมายถึงลดจำนวนนักศึกษาต่อหนึ่ง Section เพื่อง่ายต่อการเรียนการสอนและทำ Social Distancing ไปด้วย ซึ่งต้องเพิ่มเวลาในการสอนปฏิบัติ และลดเวลาสอน Lecture ลง โดยอาจจะปรับมาสอน Lecture เป็นแบบ Online ส่วนใน ห้องเรียนให้เปลี่ยนแบบ Active Learning มากขึ้นด้วยการปฏิบัติ

5 ไอเดีย Icebreaker ที่สายสอนไม่ควรพลาด

เปิดเทอมรอบนี้ทั้งผู้สอนและผู้เรียนก็ต่างรอคอยบรรยากาศของการได้พูดคุยแลกเปลี่ยนกันอีกครั้ง แต่หลายคนก็อาจจะเกิดคำถามว่าจะต้องทำอย่างไรให้บรรยากาศของการพูดคุยกันในชั้นเรียนใหม่นั้นเป็นไปโดยผ่อนคลายและสนุกสนานที่สุด

ห้รู้จักกับ 5 ไอเดียการจัดกิจกรรม Icebreaking ง่ายๆ ที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้กับห้องเรียนออนไลน์ได้ ตามมาดูกันเลย

ด้วยความที่เกมนี้เป็นเกมที่ปลุกทั้งความคิดสร้างสรรค์ และความร่วมมือกัน

Storytelling จึงเป็นเกมที่เหมาะมากทั้งสำหรับกิจกรรม Icebreaking และ Team-building 

การนำไปใช้

1. ก่อนเริ่มทำกิจกรรม เตรียมกระดานเอาไว้ สำหรับการเรียนออนไลน์สามารถใช้ Google Docs หรือเครื่องมืออื่นๆ เพื่อสร้างกระดานที่สามารถแสดงรูปภาพได้ ในแต่ละหน้าใส่รูปภาพเอาไว้ 4 รูป

2. แบ่งผู้เรียนออกเป็นกลุ่มๆ ละ 4 คน ซึ่งทุกกลุ่มจะได้รับไฟล์รูปภาพที่เตรียมไว้

3. กำหนดเวลา 10 นาที ให้ผู้เรียนแต่งเรื่องขึ้นมาจากรูปภาพทั้ง 4 รูป

4. เมื่อหมดเวลา ให้แต่ละกลุ่มเล่าเรื่องราวของตัวเอง กลุ่มละ 3 นาที โดยผู้สอนสามารถถามกลุ่มอื่นๆ ได้ว่าถ้าเป็นตัวเองจะเพิ่มเติม หรือพัฒนาเรื่องที่ได้ฟังอย่างไร

เครื่องมือออนไลน์ที่ใช้ได้

อีกตัวเลือกหนึ่งที่เหมาะสำหรับการให้ทุกๆ คนได้ทำความรู้จักกันผ่านทางรูปภาพและความคิดสร้างสรรค์คือกิจกรรม Take a Picture of Something

ผู้เรียนและผู้สอนจะได้ทำความรู้จัก และแลกเปลี่ยนมุมมองของกันและกันผ่านทางรูปถ่ายในชีวิตประจำวัน

การนำไปใช้

1. ขอให้ผู้เรียนถ่ายรูปภาพอะไรก็ได้มา 1 อย่าง ผู้สอนสามารถกำหนดธีมที่สอดคล้องกับหัวข้อใดหัวข้อหนึ่งได้ เช่นขอให้ถ่ายรูปรองเท้า หรืออะไรก็ได้บนโต๊ะเขียนหนังสือ หรือวิวนอกหน้าต่างห้องของตัวเอง ผู้สอนควรขอให้ผู้เรียนถ่ายรูปภาพ และอัปโหลดล่วงหน้าก่อนที่จะเริ่มต้นบทเรียนเพื่อประหยัดเวลาในคาบเรียน

2. ขอให้ผู้เรียนแชร์รูปภาพของตนเองผ่านทางกระดานออนไลน์

3. เริ่มพูดคุยกันถึงภาพถ่ายของแต่ละคน อาจตั้งคำถามเช่น ทำไมถึงเลือกที่จะถ่ายภาพสิ่งนั้นมา หรืออะไรเป็นสิ่งที่ชอบที่สุดในวิวที่มองเห็นได้จากหน้าต่างห้องของตัวเอง เป็นต้น

เครื่องมือออนไลน์ที่ใช้ได้

Bingo เป็นอีกหนึ่งกิจกรรม Icebreaking สุดคลาสสิกที่สามารถประยุกต์ใช้ในห้องเรียนออนไลน์ได้ง่ายๆ ในห้องเรียน Face-to-Face แบบดั้งเดิม ผู้สอนจะต้องเตรียมตารางไว้พร้อมกับข้อเท็จจริงที่น่าสนใจเกี่ยวกับคนในห้อง แล้วแจกให้กับผู้เรียน ทุกคนจะเดินไปรอบๆ ห้องแล้วพยายามหาคนที่ตรงกับข้อความที่เขียนเอาไว้ในแต่ละช่อง แต่ผู้สอนสามารถประยุกต์กิจกรรม Bingo ให้เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของห้องเรียนออนไลน์ได้ง่ายๆ

การนำไปใช้

1. ผู้สอนรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับผู้เรียนแต่ละคน ผ่านทางเครื่องมือสร้างแบบสอบถามออนไลน์

2. สร้างตาราง 5x5 โดยใส่ข้อเท็จจริงที่น่าสนใจเกี่ยวกับผู้เรียนแต่ละคนเอาไว้ในแต่ละช่องของตาราง ตัวอย่างเช่น สามารถพูดได้สองภาษา เคยไปเที่ยวสเปน หรือเรื่องน่าสนใจอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับหัวข้อบทเรียน

3. แชร์ไฟล์ตารางกับผู้เรียนก่อนหรือระหว่างบทเรียนก็ได้ โดยสามารถทำได้ผ่านทางอีเมล, ฟีเจอร์แบ่งปันข้อมูลในเครื่องมือออนไลน์สำหรับประชุม หรือเครื่องมือสำหรับเก็บข้อมูลออนไลน์อื่นๆ เช่น Google docs, Dropbox หรือ Evernote ผู้สอนสามารถทำกิจกรรมนี้แบบ Real-time ผ่านทางเครื่องมือ เช่น Padlet, Ideaboardz หรือ Miro

4. ขอให้ผู้เรียนเขียนชื่อลงใต้แต่ละความข้อความที่หมายความถึงตนเอง

5. ผู้เรียนทุกคนแชร์เรื่องราวเกี่ยวกับตัวเองตามที่เขียนในตาราง และพูดคุยแลกเปลี่ยนทำความรู้จักกัน

เครื่องมือออนไลน์ที่ใช้